دانلودمقاله دین

مقدمه
دین شناسی و اگاهی از دستورها و قوانین دینی از ضرورت و حساسیت ویژه ای برخورداراست زیرا:
مهم ترین آرمان یک انسان حقیقت جو سعادت ورستگاری حقیقی و زندگی جاودانی است که جز در پرتو
دین ودینداری حاصل نمی شود.
دین ماندگار ترین و معتبر ترین میراث فرهنگی ماست که از سوی پیامبران الهی ودر راًس آنان پیامبر خاتم(ص) وجانشینان به حق ایشان و با جانفشانی های فراوان آن بزرگواران به دست ما رسیده است.
از این رو پاسداری و حفظ این میراث عظیم بر ما واجب است واین مهم جز از راه آشنایی لازم با دین و آموزه های دینی و راه های مقابله با متجاوزان به حریم دین میسر نمی شود.
پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی در ایران و بر پایی نظام دینی از یک سو مؤلفه های جدیدی از قبیل رابطه دین وحکومت، دین و سیاست، دین و دنیا، ولایت فقیه و سایر مقوله های مربوط به رهبری دینی و حکومت اسلامی را فراروی ما گذاشته است که هم به لحاظ اهمیت وهم به دلیل چالشها و تردیدهایی که در ارتباط این گونه مسائل با یکدیگر ایجاد کرده اند بازشناسی و آگاهی بر آنها را بسیار ضروری ساخته است.
مقاله ای که پیش رو دارید در راستای بر آوردن این نیاز تهیه و تدوین شده است .
قسمت اول :
دین جامعیت و کمال آن
پیشینه دین و دینداری
بررسی های تاریخی نشان می دهد که دین همزاد انسان بوده و بشر از آغاز زندگی اش بر روی زمین به فرمان فطرت و به جهت تامین نیاز روحی و نیز ارضای حس مذهبی پیوسته به دین و دینداری(با نماد گوناگون آن) گرایش داشته و یک یا چند پدیده و موجود طبیعی یا ماوراییرا(صرف نظر از درستی یا
نا درستی عقیده و عمل بر پایه آن) مورد تقدیس و پرستش قرار داده است.
مورخان و پژوهشگران نخستین انسان متدین روی زمین (اگر نگوییمنخستین انسان روی زمین) را نوعی انسان به نام((نئاندرتال)) میدانند که ما بین حدود بیست و پنج تا صد هزار سال پیش می زیسته است. بعضی
اثار و اشیاء که از قبور این آدمیان به دست آمده از نوع اعتقادات آنها حکایت میکند .
از مرحله آغازین تاریخ که بگذریم و به عالی ترین سطح فرهنگ عصر حجر یعنی به دوره حدود بیست و پنج
هزار سال پیش برسیم با انسانهای متکامل تر و با نژاد برتر((بنام کرومانیون)) بر می خوریم آنها نیز با بجا گذاشتن آثار و علائمی در دل صخره ها و بر دیواره های سنگی و غارها از راه نقاشی و حکاکی نشان داده اند
که از نوعی دین داری بر خوردار بوده اند.1
نویسنده کتاب تاریخ تمدن((هنری لوکاس)) در این زمینه می نویسد: دین پیچیده ترین عنصر فرهنگ ابتدایی (انسان) است...پیداست که همه مردم اولیه گونه ای اعتقاد دینی داشته اند...انسان نخستین مانند باز ماندهگان
کنونی اش به نیروی راز آلودی که نگاه دارنده زمین،آسمان و سراسر زندگی است عمیقاً احساس وابستگی می کرد انسانهای نخستین عموماً به نیروهای فرا طبیعی باور داشته و بسیاری از عادتهای فرهنگی آنان از این گونه گرایشهای ماورای طبیعی سر چشمه گرفته است.2
همچنین ((دیوید هیوم)) درباره تاریخ پیدایش دین و خدا پرستی می نویسد: آیین خدایی برتر و آفریننده طبیعت بسیار کهن است و در میان اقوام بزرگ و پر جمعیت گسترش یافته و در میان ایشان از سوی همه اصناف و انواع مردم پذیرفته شده است.3
توضیح آن که، دین به معنای واقعی کلمه- که در برگیرنده همه ادیان توحیدی است و سرچشمه الهی دارد- نیز در اغاز زندگی بشر با او همراه بوده است؛ زیرا به گواهی روایات دینی- تاریخی به ویژه روایات اسلامی نخستین انسان یعنی آدم ابوالبشر خود پیامبر بود و ازطرف خدا بر او وحی میشد؛ هر چند پس از آدم و حوا نسلهای بعدی آنها راه اعواج و انحراف از دین و دین داری را در پیش گرفته، آن دین توحیدی خالص و پاک نخستین را به شرک کفر و نفاق آمیختند.
_____________________________________________
1- ر. ک تاریخ جامع ادیان، جان ناس، ترجمه علی اصغر حکمت، ص7- 11، انتشارات پیروز؛ ادیان زنده جهان رابرت ا.هیوم، ترجمه عبد الرحیم گواهی ص17-18، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران.
2- تاریخ تمدن از کهن ترین روزگار تا سده ما تر جمه عبدالحسین آذنگ،ج1،ص30،انتشارات کیهان.
3- تاریخ طبیعی دین، ترجمه حمید عنایت،ص63، نشر شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.

مفهوم دین
واژه دین در فرهنگ لغات و نیز در کاربردهای قرآنی به معنای حکم و قضا، رسم و عادت، قانون، جزا، حساب شریعت، طاعت و بندگی، تسلیم و انقیاد، ملت، اسلام، روش و رویه و توحید و خدا پرستی آمده است.1
با این که اصل دین در باور پژوهش گران و دین پژوهان،کهن ترین و اثر گذارترین نهاد اجتماعی و مورد پذیرش و پیزوی ملل و نحل در طول تاریخ بوده و هست،2 ولی در مفهوم اصطلاحی دین اختلاف شدیدی وجود دارد و هر کس،هر گروه و یا هر ملتی، به اقتضای نوع نگرشی که به دین دارند، تعریفی از دین ارائه کرده اند. یکی از نویسندگان غربی فقط درباره فراوانی و تعدد تعاریف دین در غرب می نویسد: ((در غرب طی روزگاران، آن قدر تعریف های فراوان از دین پدید آمده که حتی ارائه فهرست ناقصی از آنها غیر ممکن است.))3 از این رو ارائه و بررسی همه تعاریف موجود دین نه ممکن است و نه ضرورت دارد. آنچه در این مقابل ضروری به نظر می رسد، بیان تعریف دقیق و درست از دین حق است.
به نظر می رسد بهترین و کامل ترین تعریف از آن مفسر حکیم علامه طباطبایی باشد.
ایشان تعریف دین را با کمی تفاوت- در دو صورت زیر، بیان داشته است:
1- دین روش ویژه ای در زندگی دنیوی است که سعادت و صلاح دنیوی انسان را هماهنگ و همراه با کمال اخروی و حیات حقیقی جاودانی او تامین می کند. از این رو لازم است شریعت، در برگیرنده قوانینی باشد که به نیازهای دنیوی انسان نیز پاسخ گوید.4
2- دین عبارت است از اصول علمی و سنن و قوانین عملی که برگزیدن و عمل به آنها تضمین کننده سعادت حقیقی انسان است. از این رو لازم است دین با فطرت انسانی هماهنگ باشد تا تشریع با تکوین مطابقت داشته باشد و به آنچه آفرینش انسان اقتضای آن را دارد پاسخ گوید؛ چنان که مفاد آیه فطرت:((فَاَقِمْ وَجْهَکَ لِلدٌینِ حَنیفاً فِطْرَتَ اللهِ الَّتی فَطَرَ النٌاسَ عَلَیْها...))5، همین است.
این دو تعریف، ناظر به دین حق در مرتبه کمالش می باشد که بر پایه خداشناسی و انسان شناسی واقع بینانه استوار است؛ یعنی با توجه به ربوبیت حکیمانه الهی و نیز با توجه به این که انسان قابلیت حیات ابدی و کمالات معنوی و اخروی را در حد اقتضای ظرفیتش دارد به دینی نیازمند است که او را در پیمودن مسیر حیات سعادتمندانه،هدایت و یاری کند و ذر عین حال نیازهای دنیوی او را نیز مورد توجه قرار دهد و پاسخهای لازم و مورد نیاز و درخواست او را بدهد؛ و تامین خواسته های مشروع، منطقی و معقول دنیوی اش جزو برنامه های هدایتی اش باشد یعنی دین را از دنیا جدا نداند.
_________________________________________
1- ر. ک لغت نامه دهخداج24، ذیل کلمه دین؛ مجمع البحرین، شیخ فخرالدین طریحی، ج1، ذیل ماده(د- ص) ص76-77.
2- ر. ک فرهنگ و دین، میرچا الیاده، ترجمه بهاءالدین خسرمشاهی، ص7-9 از پیش گفتار ویراستار
3- دین پژوهی، میرچا الیاده، ترجمه خرمشاهی، دفتر اول، ص85.
4- المیزان، ج2، ص،13.
5- پس روی خود را متوجه آیین خالص پروردگار کن! این فطرتی است که خداوند انسانها را بر(اساس) آن آفریده است... (روم(30)، آیه 30).

ضرورت دین داری
دانشمندان و دین پژوهان، وجود دین و خدا پرستی را بزای همه انسانها و جوامع انسانی ضروری دانسته و دین داری را نیاز حیاتی بشر اعلام می دارند.
نخستین دلیل ضرورت دین داری انسانها، همانا نیاز فطری وروحی بشر به ذین و خداپرستی است. روانشناسان می گویند انسانها بر اساس ((حس مذهبی)) ویا به تعبیر ((ویلیام جیمز)) روانشناس مشهور آمریکایی((احساسسات مذهبی)) – که مجموعه ای از احساسات و عواطف ذاتی انسانها را در بر می گیرد-1 نیازمند عشق ورزی و عبادت خدا می باشند.
در اهمیت دین داری و خداپرستی همین بس که روانشناسان و روانپزشکان به طور مکرر در مصاحبه با رسانه های گروهی اعلام می کنند: ایمان مذهبی ودعا و راز و نیاز با خدا، یکی از بهترین و مؤثرترین راهای درمان بیماری های روحی و بلکه جسمی است.2
دومین علت نیاز به دین و ضرورت دین داری، نیاز به قوانین جامع و مترقی است؛ زیرا قوانین دینی و الهی به ویژه قوانین اسلامی- چنان که در تعریف دین از سوی علامه طباطبایی ملاحظه کردیم- برنامه کامل زندگی مادی و معنوی بوده و به جنبه های زندگی دنیوی و اخروی تؤامان توجه نموده است. از این رو در صورت پیروی کامل از دین و به اجرا گذاردن همه قوانین و دستورهای دینی هم زندگی مادی و دنیوی انسان سامان درستی می یابد و هم زندگی معنوی و نیازهای روحی و فطری بشر تاًمین می شود.
اما قوانین بر آمده از عقل بشر و دور مانده از دین وقوانین دینی با فرض درستی و علمی بودن، فقط توان سامان بخشی به زندگی مادی ورفاهزندگی دنیوی را دارد و توان برآورذن خواسته ها و نیازهای معنوی و روحی بشر را ندارد.3
راز پیدایش بحران شدید روحی و اخلاقی در میان بشر متمدن غربی، همین است که با اتکای به عقل صرف و قوانین برآمده از آن می خواهد به خوشبختی و رستگاری برسد؛ زیرا وی گرچه در زندگی ماشینی و رفاه زندگی پیشرفت کرده، ولی از جهات روحی و اخلاقی دچار انحطاط و بحران شدیدی شده است.
سومین علت نیاز به دین و ضرورت دین داری، نیاز به اخلاق و فضایل اخلاقی برای اصلاح روابط فردی و اجتماعی و ایجاد و ادامه یک زندگی سالم انسانی است. همه این آموزه های اخلاقی- چنانکه خواهد آمد- به طور کامل و کاربردی در دین یافت می شود و عمدتا توسط دین داران راستین قابل اجرا است. در صورت نبودن فضایل اخلاقی، زندگی از شکل انسانی خارج و درنده خوییو زور گویی و ستمگری جایگزین آن می شود.
این رفتار غیر انسانی که امروز از طرفداران دموکراسی غربی نسبت به ملل مظلوم و مستضعف دنیا مشاهده می شود؛ نتیجه عدم پای بندی به یک دین اصیل و آسمانی است.
__________________________________________
1- ر.ک دین وروان، ترجمه مهدی قائنی، ص2-3، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران.
2- برای تحقیق بیشتر درباره فطرت خداجویی و نیاز فطری به دین علاوه بر کتاب یاد شده بالا ر.ک. فطرت،شهید مطهری؛ مجموعه آثار، شهید مطهری،ج3، ص492-499؛ فطرت در قرآن، عبدا...جوادی آملی.
3- ر.ک. آموزش دین، علامه طباطبایی، جمع آوری و تنظیم از سید مهدی آیت اللهی، ص68-72، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

جامعیت و کمال دین
منظور از جامع و کامل بودن دین، توجه آن به همه زوایای وجودی و نیازهای مادی و معنوی بشر است؛ یعنی هر آنچی را که انسان برای دستیابی به سعادت دنیوی و اخروی نیاز دارد، بیان کند.
اکنون پرسش این است که آیا اسلام دینی کامل و جامع است و میتواند پاسخگوی همه نیازهای مادی و معنوی بشر باشد و برای همه ابعاد زندگی او در همه دوران، برنامه و راه حل ارائه نماید.
اصل جامع وکمال بودن اسلام و مسلم و مورد اتفاق همه متفکران و متکلمان مسلمان در همه مذاهب و فرق اسلامی است. ولی در حد و مرز و حدود کمی وکیفی آن اختلاف وجود دارد. دلیل این است که دین اسلام به عنوان دین خاتم، جاویدو جهانی، به همه زوایای وجودی انسان و نیازهای مادی و معنوی او نظر دارد و هر چه را که انسان برای دستیابی به سعادت دنیوی و اخروی نیاز دارد بیان کرده و برای آن برنامه ارائه نموده است . امام خمینی(ره) در سخنان زیر به طور گویا و جالب به این حقیقت تصریح کرده است:
اسلام برای این انسانی که همه چیز است، یعنی از طبیعت تا ماوراء طبیعت تا عالم الوهیت مراتب دارد اسلام تز دارد ، برنامه دارد اسلام میخاهد انسان را یک انسانی بسازد جامع؛ یعنی رشد به آنطور که هست بدهد؛از حظ طبیعت دارد رشد طبیعت به او بدهد، حظ برزخیت دارد رشد برزخیت به او بدهد، حظ روحانیت دارد رشد روحانیت به او بدهد، حظ عقلانیت دارد رشد عقلانیت به او بدهد،حظ الوهیت دارد رشد الوهیت به او بدهد.همه حظوظی که انسان دارد و به طور نقص است، الان نرسیده است، ادیان آمده اند که این میوه نارس را رسیده اش کنند.1
قرآن کریم و روایات نیز مدعی جامعیت و کمال مطلق دین اسلام است:

((وَ نَزٌَلْنا عَلَیْکَ الْکِتابَ تِبْیاناً لِکُلٌَ شَیءٍ)) (نحل(16)، آیه 21)
ما این کتاب را بر تو نازل کردیم که بیانگر همه چیز است.

((...اَلْیَوْمَ اکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ وَ اَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتی...)) (مائده (5)، آیه 3)
امروز، دین شما را کامل کردم و نعمت خود را بر شما به اتمام رساندم.

((...ما فَرٌَطْنا فِی الْکِتابِ مِنْ شَیْءٍ...)) (انعام(6)، آیه 38)
ما هیچ چیز را در کتاب فروگذار نکردیم.

روایات در این زمینه بی شمار است که مجال ذکر آنها نیست.2
این آیات و روایات ددال بر آن، به پشتوانه دلیل عقلی بر جامعت و کمال مطلق دین اسلام دلالت می کند؛ زیرا خاتمیت(جاودانگی) با جامعیت وکمال ملازم هم هستند؛ یعنی ممکن نیست که دینی داعیه کمال نهایی داشته باشد ولی خود را به عنوان((دین خاتم)) معرفی نکند و به عکس، دین خود را خاتم ادیان بداند اما داعیه کمال نهایی نداشته باشد چون دیگر دین و شریعتی نخواهد آمد تا نواقص آن را کامل کند یا احکام و قوانین کامل تری عرضه نماید.3
جامعیت و کمال دین اسلام با آن برهان عقلی که ضرورت وجود اصل دین را اثبات می کند نیز قابل اثبات است؛ زیرا بر اساس آن برهان، خداوند برای هدایت بشر و نجاتش از شرک و تباهی پیامبرانی را با برنامه هدایتی ارسال کرده است و این ارسال رسولان به اقتضای حکمت و لطف او بوده و ضرورت آن را ایجاب نموده است. درباره دین خاتم باید برنامه هدایتی او به گونه ای باشد که بشر را به هدایت وکمال برساند و اگر این برنامه های دینی- آسمانی ناقص باشد، رساننده بشر به آن هدایت مطلوب نخواهد بود، و این نقص غرض وخلاف حکمت است.4
بنابراین بر اساس آن تعریف و این برهان عقلی و نیز با توجه به این که عقل واحکام عقلی از دایره شمول دین خارج نیست بلکه به عنوان((رسول باطنی)) مطرح و همواره با دو منبع نقلی(کتاب و سنت)، منبع سوم کشف احکام دینی- اسلامی مطرح می باشد، اسلام توان پاسخگویی به نیازهای همه جانبه مادی و معنوی ونیز دنیوی و اخروی انسان را دارد.
این مهم را اسلام با طرح مساله((اجتهاد)) حل کرده است؛ زیرا بر اساس آن احکام جزئی مورد نیاز هر عصر و زمان، با رجوع به اصول و قواعد کلی وثابت موجود در متون دینی و به کمک عقل توسط مجتهدان و کارشناسان دینی هر عصر استخراج می شود . راز طرح قوانین ثابت و متغیر در کتب فقهی ، همین است .5
________________________________
1-صحیفه نور، ج2، ص155.
2- از جمله ر. ک. اصول کافی،ج1، ص59، چاپ بیروت .
3- ر. ک. شریعت در آینه معرفت عبدا... جوادی عاملی، ص208-209و 211 نیز 115-117.
4-همان .
5- ر. ک. رساله نمونه(احکام تقلید و اجتهاد)،امام خمینی، تنظیم از عبدالرحیم موهگی، ص131-153 و 195-198
وحدت ادیان و تعدد شرایع
این مساله مورد اتفاق متفکران و متکلمان اسلامی است که اصل و اساس دین،یعنی توحید نبوت و معاد به عنوان خطوط کلی و جوهره ادیان الهی در همه اعصار یکی بوده و همه پیروان راستین انبیاء تحت تعالیم آن بزرگواران و به اقتضای فطرت خداجوی شان، و نیز به مقدار درک وفهم شان آن را باور داشته اند.
بر این اساس، در قرآن کریم، آنجاکه محور گفتار، اصول دین ویا خطوط کلی ادیان است سخن از تصدیق کتب آسمانی و در واقع تصدیق پیامبران الهی به یکدیگر است. چنان که قرآن می فرماید:

((وَ اَنْزَلْنا اِلَیْکَ الْکِتابَ بِالْحَقٌِ مُصَدٌِقاً لِما بَیْنَ یَدَیْهِ مِنَ الْکِتابِ وَ مُهَیْمِناً عَلَیْهِ.....)) (مائده(5)، آیه 48)
و این کتب(قرآن) را به حق بر تو نازل کردیم، در حالی که کتب پیشین را تصدیق می کند، وبر آنها
سیطره داشته و حافظ و نگهبان آنهاست

هم چنین در آیه زیر وحدت دین الهی را که همه پیامبران از آدم تا ×اتم آن را تبلیغ کرده اند چنین بازگو می کند:

((شَرَعَ لَکُمْ مِنَ الدٌینَ ما وَصٌی بِهِ نُوحاً وَالٌَذی اَوْحَیْنا اِلَیْکَ وَ ما وَصٌَیْنا بِهِ اِبْراهیمَ وَ مُوسی وَ عیسی اَنْ
اَقیمُوا الدٌینَ وَ لا تَتَفَرٌَقُوا فیهِ...))
آیینی را برای شما تشریع کرد که به نوح توصیه کرده بود؛ و آنچه را بر تو وحی فرستادیم و به ابراهیم
و موسی و عیسی سفارش کردیم این بود که:دین را بر پا دارید و در آن تفرقه ایجاد نکنید!

اما آنجا که محور گفتار،فروع دین(= شرایع) است سخن از تعدد، تفاوت و تغییر است:

((...لِکُلٌٍ جَعَلْنا مِنْکُمْ شِرْعَةً وَمِنْهاجاً....)) (مائده(5)، آیه48)
برای هر امتی از شما شریعت و روش خاصی قرار دادیم.
بنا بر این، اختلاف در شرایع و قوانین جزئی، در جوهره و ماهیت این دین واحد الهی که نامش در قرآن((اسلام))است تاثیری نداشته است/ از این رو تعلیمات پیامبران در عین اختلاف در پارهای از موارد جزئی وفروغ عملی مکمل و متمم یکدیگر بوده و از یک شاهراه هدایت (= صراط مستقیم) پیروی
می کرده اند .1 و2
_____________________________________
1- ر.ک. مجموعه آثار، شهید مطهری، ج2، ص181-183 و ج3، ص158-164.
2-این موضوع در ئرس بعدی کاملتر بیان شده و به صورت تفصیلی مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت.

قسمت دوم:
دین و تکثرگرایی
از پرسشهای مطرح در محافل روشنفکری درباره دین است که با توجه تعداد ادیان و مذاهب- که هرکدام به نوعی ادعای حقانیت دارند- آیا به راستی همگی بر حق اند؟ واگر برحق نیستند پس دین حق کدام است و آیا اساسا می توان پذیرفت که تنها یک دین یا مذهب بر حق باشد وبقیه باطل؟ زیرا در این صورت وبا فرض ناخالص وباطل بودن بقیه ادیان و مذاهب، پس فرجام و سرنوشت پیروان سایر ادیان ومذاهب- که اکثریت مردم روی زمین را دربرمی گیرد- چه می شود؟
نوع افرادی که این گونه تردیدها و شبهات را نسبت به ادیان ومذاهب ابراز می دارند تحت تاثیر فرهنگ غرب ونحله های فکری- مذهبی آن دیار بوده وبر اساس نظریه پلورالیسم دینی1( تکثر گرایی دینی ) که درغرب مطرح است، چنین مسائلی را بیان می کنند؛ زیرا کسانی که اسلام ناب محمدی ( ص) را به عنوان دین خاتم با جامعیت وکمال مطلقش قبول داشته واز توا نایی و پاسخگویی اش به این گونه مسائل آگاه باشند، هرگزچنین تردیدها و پرسش هایی را مطرح نخواهند کرد.
چه این که از جمله دعاوی کثرت گرایی دینی، آن است که ادیان گوناگون، همگی میتوانند مایه رستگاری یا کمال نفس پیروان خود شوند؛ یعنی دایره حقیقت و حقانیت در دین و یا دین حق را گسترده گرفته و در یک دین یا مذهب خاص منحصر و محصور نمی دانند...2 برخی از آنان با الهام از نظریه کثرت گرایی افراطی دین به ویژه نظریه ((جان هیکی)) مدعی شده که اصلا دین خالص و حق محض وجود ندارد، همه ادیان و مذاهب در سراسر دنیا آمیزه ای از حق و باطلند؛ ولی در عین حال همگی به نوعی تلقی از دین حق داشته و بر صراط مستقیم هدایت اند؛ ریرا صراط مستقیم متعدد و متکثر است؛ و اگر چنین نباشد و تنها یک دین و یا یک مذهب بر حق باشد هدایت گری خداوند معنا نخواهد داشت اینان تصریح کرده اند نه تشیع، اسلام خالص و حق محض است و نه تسنن. نه فقه مالکی، نه فقه جعفری، نه زیدیه و نه وهابیه.3
گر چه در اینجا مجال بررسی و نقد همه دعاوی پلورالیسم دینی نیست ولی پاسخ برخی دعاوی که ذکرش گذشت و بیشتر مطرح می باشد.ارائه خواهد شد.
پیشاپیش این نکته مهم را یاد آور می شویم که بررسی پیشینه پلورالیسم دینی در غرب نشان می دهد که این نظریه (یا تئوری)، در راستای نفی انحصارگرایی دینی در آیین مسیحیت کلیسایی و مبارزه با تنگ نظری موجود در آن آیین مطرح شده و در واقع راه حلی است برای پیروان ادیان و مذاهب دیگر دنیا که آنها نیز راهی به سوی حق و حقیقت داشته و بر مسیر هدایت و سعادت اند، نه فقط پیروان آیین مسیحیت و یا صرف آیین خاص دیگری.
گر چه پلورالیسم دینی با توجه به دارا بودن دو قسم مثبت و منفی یا افراطی و معقول و منطقی، همه اقسام آن مورذ نفی و انکار نیست ولی پلورالیسم افراطی دینی مورد نظر امثال جان هیک و همفکران داخلی او نه دلیل و برهانی بر اثبات و درستی آن وجود دارد و نه می شود آن را پذیرفت؛ زیرا از جمله پیامدهای منفی و غیر قابل قبول آن، نفی وحدت ذاتی و جوهری ادیان و فرض تفاوت ذاتی و تباین میان آنها است، که خلاف واقع است. گذشته از این، پذیرش آن به معنای نفی اعتقاد به حقانیت مطلق از دین خود است، که به هیچ وجه نمی تواند مورد پذیرش پیروان ادیان و مذاهب باشد؛ زیرا هر کدام از پیروان ادیان می کوشند تا تنها دین خود را حق جلوه دهند؛ در غیر این صورت پیروی از یک دین و ترجیح آن بر سایر ادیان توجیه عقلی و منطقی نخواهد داشت و کار خلاف عقل از انسان عاقل سر نمی زند. به دلیل همین پیامدهای زیانبار و غیر آن است که نظریه مزبور در خاستگاه اصلی اش در غرب از سوی بسیاری از متفکران غزبی رد شده است.4
اما ما پیروان آیین اسلام ناب محمدی(ص) هیچ نیازی به پذیرش این تئوری نداریم و دلیلی هم بر ضرورت پیروی از آن نمی بینیم؛ زیرا در اسلام ضمن اثبات حقانیت یگانه آن و وحدت صراط مستقیم، مشکل سرنوشت پیروان سایر ادیان نیز حل شده است.
اینک دیدگاه های تفصیلی اسلام نسبت به مسائل مزبور را بیان می کنیم.
_________________________________________
1-واژه پلورالیسم"pluralism" به معنای کثرت انگاری، چند گانه گرایی و متکثر و متعدد دانستن دین حق و نفی انحصار از آن است.برای تحقیق بیشتر از جمله ر.ک. فصلنامه کتاب نقد، ویژه پلورالیزم دینی و تکثر گرایی،شماره4؛ اسلام و کثرت گرایی دینی، محمد لگنها وزن، ترجمه نرجس جواندل.
2- یکی از مدعیان پروپا قرص پلورالیسم دینی به معنای مزبور در غرب، ((جان هیک)) است. ر.ک. فلسفه دین، جان هیک، تر جمه بهرام راد، ص238-239.
3-ر. ک. کیان، شماره36، مقاله ((صراطهای مستقیم))، عبدالکریم سروش، ص3، 11و12.
4-ر. ک.: عقل و اعتقاد دینی، مایکل پترسون و چند نفردیگر، ترجمه احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، ص397-425؛ اسلام و کثرت گرایی دینی، محمد لگنهاوزن، ترجمه نرجس جواندل؛ فصل نامه کتاب نقد، شماره 4.

اسلام، یگانه دین حق
با این پیش فرض که قرآن کریم تنها کتاب آسمانی دست نخورده است که تمام آیات آن بدون کم وکاست، وحیانی بوده و توسط فرشته وحی ((جبرئیل)) به پیامبر خاتم(ص) نازل گردیده است- زیرا در جای خود صحت این ادعا با دلایل و قرائن قطعی فراوان به اثبات رسیده است-، بر اساس اعلام صریح قرآن کریم به عنوان مطمئن ترین سند دینی- اسمانی، نه تنها دین حق و خالص از جمیع جهات وجود دارد، بلکه گروندگان به ادیان و مذاهب مختلف هم موظف گردیدند تا در پی یافتن و گرویدن به دین حق و خالص باشند و به هر دین و مذهبی بدون تحقیق و حصول اطمینان از حقانیت و درستی آن نگروند.
چنان که خداوند به پیامبرش نیز فرمان داده تا دین و دین داری اش را خالص گرداند:
((قُلْ اِنٌی اُمِرْتُ اَنْ اَعْبُدَ اللهَ مُخْلِصاً لَهُ الدٌینَ)) (زمر(39)، آیه 11)
بگو: من مامورم که فقط خدا را بپرستم در حالی که دینم را برای او خالص کرده باشم.
در آیه زیر ضمن تخطئه جدی معتقدات دینی اهل کتاب(یهوی، نصارا و...) ونفی و رد تکثر گرایی در ادیان و نادرست دانستن آن، می فرماید:
((...وَ لا یَدینُونَ دینَ الْحَقٌِ مِنَ الٌَذینَ اُوتُوا الْکِتابَ...)) (توبه(9)، آیه 29)
و آیین حق( وخالص) را نمی پذیرند کسانی که دارای کتاب اند.
بالا تر از این، قرآن کریم تصریح می کند که علاوه بر وجود دین حق و خالص، چنین دینی به انسانها هم ابلاغ شده و به گوش آنها رسیده است. به گونه ای که حق از باطل و رشد از غی باز شناخته شده و از یکدیگر متمایز گردیده است:
(( قَدْ تَبَیٌَنَ الرٌُشْدُ مِنَ الْغَیٌِ...)) (بقره(2)، آیه 256)
راه رشد و تعالی از راه انحرافی و باطل روشن شده است.
امام علی(ع) در روایت زیادی از جمله روایات زیر بر وجود حق و باطل و قابل تفکیک بودن این دو، تصریح کرد می فرماید:
((حَقُّ وَ باطِلٌ وَ لِکُلٍّ اَهْلٌ.))1
حق وجود و باطلی و برای هر کدام پیروانی است.
بنا بر این، اگر همان گونه که نظر پردازان((پلورالیسم دینی )) و طرفداران ((صراط های مستقیم)) مدعی- اند، دین حق و خالصی وجود نداشته و با فرض وجود، دست یافتنی نبود، دستور صریح و موکد قرآن مبنی بر شناخت و پیروی از دین حق و خالص، لغو و باطل می شود، در حالی که درقرآن کریم- که سخن خداوند متعال است- هرگز دستور لغو و باطل وجود تدارد. چنانکه خود فرمود:
((لا یَاْتیهِ الْباطِلُ مِنَ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ لا مِنْ خَلْقِهِ تَنْزیلٌ مِنْ حَکیمٍ حَمیدٍ)) (فصلت(41)، 42)
هیچ گونه باطلی، نه از پیش رو و نه از پشت سر به سراغ آن (قرآن) نمی آید؛ چرا که از سوی خداوند حکیم و شایسته ستایش نازل شده است.